مقصر شرایط اقتصادی ایران؛ تحریم یا سیاست‌های اقتصادی؟

سعید توتونچی کارشناس اقتصادی در پاسخ به اینکه شرایط نامطلوب فعلی اقتصاد چه میزان ناشی از تحریم‌ها بوده و چه میزان ناشی از سیاست‌های ناصحیح دولت؟ اظهار کرد: باید توجه کرد که هیچ اقتصاددان و سیاستگذاری نمی‌تواند تفکیک کند که چند درصد از شرایط کلان اقتصادی موجود محصول شرایط ناشی از تحریم هاست و چه میزان به نوع مدیریت اقتصادی، مدیریت سیاستگذاران و برنامه ریزان کلان اقتصادی کشور بر می‌گردد.

او در ادامه بیان کرد: بسیار موضوع پیچیده و دشواری است و تاکنون نیز در جایی ندیده ام که برای آن مطالعه علمی و مستدلی صورت گرفته باشد و کسی بتواند این سهم‌ها را از هم جدا کند. اگر صاحب نظران و کارشناسان سهم‌هایی را برای نحوه مدیریت اقتصادی کشور و سهم‌هایی را برای تاثیر شرایط ناشی از تحریم‌ها در خصوص وضعیت اقتصادی کشور ارائه می‌کنند، به نوعی برداشت‌های شخصی آن هاست و هیچ عقبه منطقی و علمی با مبانی نظری مشخص برای آن متصور نیستند.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: نکته بعدی که باید به آن توجه شود این است که در هر صورت از نیمه دوم سال ۱۳۹۰ و با تشدید تحریم‌های آمریکا به ویژه در سیستم بانکی، نفت، حمل و نقل، بانک مرکزی و ...، وضعیت اقتصادی کشور از تعادل اولیه خارج شده است. البته به این معنا نیست که تا قبل از سال ۹۰ هیچ مشکل نهادی، ساختاری و یا هیچ نقصانی در سیاستگذاری و برنامه‌های اقتصادی کشور نداشتیم و به این معنا نیست که قبل از سال ۹۰ حتما در مرز کارایی و ظرفیت‌های اقتصاد ملی کار می‌کردیم.

او ادامه داد: اما می‌توان گفت که بعد از تحریم‌های ناجوانمردانه بین المللی و تحمیلی به ایران، عملا شرایط اقتصادی ما وارد فاز جدیدی شد که در کنار آن مشکلات ساختاری، بی تدبیری‌های مدیریتی و ناکارایی‌هایی که قبلا داشتیم؛ چالش‌های نظام اقتصادی کشور را بیشتر کرد. پس باید به این نکته توجه کرد که از سال ۹۰ به بعد اقتصاد کشور وارد مسیر کاملا نامطلوبی شد. وضعیت پارامتر‌های اقتصادی در بخش سرمایه گذاری، رشد تولید، تورم، نرخ مشارکت، نرخ بیکاری و نرخ اشتغال نشان دهنده این واقعیت است که از سال ۹۰ به بعد، این فراز و فرود‌ها اثرات نامطلوب خود را در اقتصاد گذاشته است.

با وجود تحریم ها اما با مدیریت هوشمند، بسیاری از مشکلات قابل حل بود

توتونچی اظهار کرد: نکته سوم این است که با وجود این فراز و فرود‌ها می‌توانستیم با مدیریت هوشمند، مقتدر، کارآمد، نظام‌مند و سیستماتیک برخی از مشکلات و چالش‌های تاریخی را حل کنیم. در برخی از موارد می‌توانستیم گشایش‌ها و ظرفیت سازی‌هایی داشته باشیم که شرایط اقتصاد ما را تا این حد بدتر نکند.

او ادامه داد: به عنوان مثال، تقریبا قبل از سال ۹۰ مشکلی به نام کسری بودجه داشتیم که منجر به ایجاد تورم می‌شود. اما از تحریم‌های نفتی به این طرف این مشکل به شکل وسیع و گسترده‌ای اوضاع اقتصادی ما را خراب‌تر کرد. به دلیل اینکه تنگنای مالی و کسری بودجه دولت بیشتر شد و دولت برای جبران آن به جای اینکه سیاست‌های مناسب تامین مالی مثلا در بخش پایه‌های مالیاتی جدید ایجاد کند، به سراغ روش‌های تامین مالی نا مناسب رفت و کسری بودجه مذمن و تورم ناشی از آن را بسیار سنگین‌تر و دشوارتر کرد.

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: بنابراین ما می‌توانستیم در شرایط تحریم، با نبود منابع نفتی و تنگنای مالی به گونه‌ای مدیریت و برنامه ریزی کنیم که پایه‌های درآمدی پایداری را برای دولت ایجاد کرده و بتوانیم ریشه‌ای مسئله کسری بودجه و وابستگی منابع بودجه دولت به نفت را حل کنیم.

او گفت: بالاخره زمانی که در سال ۹۰ تحریم و با یک نظام بین المللی بی رحم طرف شدیم، باید می‌دانستیم که احتمال دارد این تحریم تا سال‌ها به عنوان یک محدود کننده درجه آزادی اقتصاد کشور برای ما وجود داشته باشد و لازم است که حتما باید به ظرفیت‌های درون نظام اقتصادی توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

او ادامه داد: اما در این بخش ضعیف عمل کردیم. برخی از صاحب نظران معتقدند؛ شرایط و شوک‌های ناشی از تحریم به قدری وسیع بود که تمام ابعاد اقتصادی و اجتماعی را متاثر کرد و دولت در این شرایط قادر به انجام اصلاحات نبود. اما چنین نیست؛ حداقل در برخی از حوزه‌ها امکان انجام اصلاحات اقتصادی و تصمیماتی که مرهمی بر درد‌های ناشی از تحریم‌ها باشد، وجود داشت. اما متاسفانه با بی موالاتی این فرصت‌های تاریخی را از دست دادیم.

سرمایه گذاری در مزیت های مطلق کشور می توانست تا حدودی تحریم ها را بی اثر کند

توتونچی تصریح کرد: به عنوان مثال، علاوه بر اینکه می‌توانستیم در ارتباط با پایه‌های مختلف مالیاتی کار کنیم و بخشی از کسری بودجه را جبران کند؛ در برخی از سال‌ها فرصت جذب سرمایه گذاری خارجی و فرصت استفاده از منابع ارزی برای سرمایه گذاری داشتیم، تا حداقل بتوانیم ظرفیت‌های تولید در بخش‌های پتروشیمی و نفتی را که مزیت‌های مطلق در آن‌ها داریم، توسعه دهیم.

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: به عنوان مثال، مدیر عامل ستاره خلیج فارس که بنزین تولید می‌کند چنین بیان می‌کند که حتی در شرایط تحریم در هر کجای دنیا که بخواهیم می‌توانیم محصول خود را بفروشیم و پول آن را نیز دریافت کنیم؛ بنابراین نشان دهنده این است که اگر در مزیت‌های مطلق خود که در حوزه نفت، انرژی و گاز است سرمایه گذاری کنیم؛ از آنجایی که هزینه تمام شده محصول تولیدی پایین و کیفیت آن نسبت به کالا‌های مشابه دنیا بسیار بالاست، بنابراین این ما هستیم که تعیین کننده شرایط هستیم.

او تاکید کرد: در چنین شرایطی حتما تحریم‌ها بی اثر می‌شوند. اما متاسفانه چنین اقداماتی که بتواند اقتصاد کشور را از وابستگی به خام فروشی نفت نجات دهد، در میان مدت انجام ندادیم.

او افزود: چشم باز کردیم و دیدیم که سال ۹۰ رسیده به سال ۱۴۰۰، مشکلات انباشته شده و اکنون کار به جایی رسیده که به فکر این هستیم در ظرفیت ۵۰ درصد سال‌های قبل از دهه ۹۰ نفت بفروشیم. بله درست است که بخش قابل توجهی از این مشکلات حتی با وجود شرایط تحریم قابل حل بود، اما باید به یک واقعیت غیر قابل انکار نیز توجه کنیم که ما چه بخواهیم و چه نخواهیم در یک قرن اخیر اقتصاد ما نفتی شکل گرفته، ساختار‌های اقتصادی ما حتی در بخش‌های به ظاهر غیر نفتی مانند خدمات، صنعت و کشاورزی به نوعی متاثر از منابع نفتی هستند.

هنوز فرصت برای جبران باقی است

او گفت: طبیعتا در چنین اقتصادی، زمانی که منابع نفتی با یک شوک منفی مواجه می‌شوند ساختار‌های اقتصادی نیز متاثر می‌شوند و این تکانه‌ها منجر به رکود می‌شود.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: در نتیجه باید یک سهمی به بی تدبیری‌ها بدهیم و یک سهمی به وابستگی تاریخی؛ طبیعتا شوک ناشی از تحریم‌ها منجر به این شد که وضعیت اقتصادی ما به این صورت شکل بگیرد.

او در پایان تاکید کرد: در هر صورت، باز هم فرصت برای اقتصاد ایران باقی است. اقتصاد ایران ظرفیت‌های بالایی دارد و اگر امروز برنامه ریزی شود، در دوره زمانی یک تا پنج سال می‌توان ظرفیت‌های بیشتری در اقتصاد ایران حتی با وجود تحریم‌ها ایجاد و کشور را به نحوی صحیح مدیریت کنند.

منبع : باشگاه خبرنگاران